Hamburg för Kloogschieter
… ut een Book vun Sven Kummereinke, in’t Plattdüütsche öbersett
vun Ingo Pape in Juni 2023
Steckbreif, vun de Hansestadt
Wie oolt is HAMBORG ? De tweite Hälft vun dat 8te Johrhunnert
Hamburg (HH) hüüt: 1.9 Mill. Inwohner / Platz 168 weltwiet
In een Johr verloot Hamborg 87 000 / 87 000 treckt to
Dörschnittsöller is 42,2 Johr
16 % sünd jünger at 18 Johr / 18 % sünd öller at 65 Johr
35 % hebbt een Migrationsachtergrund, bummelig 670 000, dorvun sünd 320 000 Utlänner
1,3 Mill arbeit in HH dorvun Pendler tämlich 350 000, rund 87 000 sünd in Dienstleistungen anstellt
Butenstadts arbeit bummelig 110 000
112 000 Studenten studieren in 24 Hochschoolen / 44 000 sünd allen‘ up de Uni – Hamburg
2021 gäw dat 21 000 Geburten gegenöber 18 000 Dotesfäll‘
„Moin“ – „Moin“ / „Wie geiht ?“ – „Mutt“
Tschüß oder Moin
In Hamborg seegt man natürlich nich „Tschüß“, so at Heidi Kabel dat singt: Nee, sünnern bi „Dag und Nacht“ bloots „ Moin“ !!!
un Moin, Moin gild schon at Sabbelei !
Et is man nur een Utdruck för „Goode Laune“ !!
Is Hamborg nu een düütsche Stadt ?
Nimmt man dat genau, so besteiht Hamburg ut 5 Städte
Lübeck, de oole Hansestadt gehört all 400 Johr dorto.
De Grenzen Hüüt to dags givt dat man eist siet 1937. Wandbeck in Osten, Altna in Westen, Horbog in Süden, un in Südosten wär da noch Bardörp (Bergedorf) .
Dat Groot – Hamborg – Gesetz hett denn Schluß mookt mit dat Spektokel. Sogor elvabwärts „Cuxhoben“ un elvupwäts „Geesthacht“ hett HH glicks mit innommen, dat wärn Stützpunkte ut de Hansetied.
Is Hamborg nu een Düütsche Stadt ?
Dänemark het eist 1768 up ehr Ansprüch verzicht. Helgoland wär ok dänisch, denn eist to HH gehörig. Hüüt is dat een amtsfreie Gemeen un hört to Pinnebarg.
Vun 1811 – 1814 is Hamborg ober „ französch“ wesen !
Rivalitäten givt dat öberall,
ok bi Hamborg und Bremen !!
Kickt man sik nur mol dat Wappen an, so seggt de Hambörger: Wie sünd „ dat Tor zur Welt“, denn so seggt de Bremer glicks: Aber wie hebbt dan Schlötel dorto !! Beides sünd ober nu ok „Hansestädte“ mit de grötste Seeanbindungen in Düütschland. Einig sünd se sik ok weil beide „Stadt-stooten“ sünd. Bremen is man nur een beten lütter at Hamborg ober ok de Haven, de Fluß und dat Rathuus.
„Dat schönste an Bremen is de Autobohn na Hamborg !“
De Arger is nu ober schon veel ehr entstahn.
Un nu kummt ok „Ramßel“ int Speel. Vör öber 1100 Johr is dat Bistum-Hamborg dör dan Bischof Ansgar gründ worn. Nu ober sünd de Wickinger in de „Hammarborg“ infallen (845) un hebbt dan Bischof verjaggt. De is in de Bedrängnis mit sien Lüüt un siene Utensilien (Relikquien) de Seev rünnerpaddelt un hett dor vun Ikia ut Bardowick löter een Stück Land kreegen.
Un genau hier liggt nu Ramßel !! (Ramelsloh)
Dor hett Ansgar denn furz een Kloster gründ un upbaut un dat gehört nu ober to dat „Bistum-Bremen“, so eenfach is dat.
-2-
Arger twüschen Hamborg und Bremen hett datt ok bi de Fusion vun de Reederei „Nordüütscher Lloyd“ mit de Hambörger „Hapag“. Intwischen is dor denn de „Hapag – Lloyd“ at een Groot – Reederei entstahn direkt an de Butenalster. — 2016 hett at Gegenstück de Bremer „Lürssen Warft“ de Hambörger „Blom un Voss“ insackt.
De grötste Triumpf för de Bremer is ober an de Fassade vun dat scheune HH Rathuus. Dor sünd alle Hansewappen (42) upmoolt. Utgeregent öber dat Finster vun dan 1. Bürger-meister is dat Bremer Wappen. Un wo kummt de beliebte 1. Bürgermeister Tschenscher woll her ? … natürlich ut Bremen !!
Dat ward „platt“ mookt !!
Wenn dat üm Geschäfft un ok Hoven geiht in Hamborg, sünd de Stadtböbersten nie recht zimperlich wesen. Arbeiters un jümmer Schicksale speelen dorbi keen groote Rull. In de Spiekerstadt hett man an de 20 000Arbeiters ut de Hüüs joogt. Ersatz wär nich anseggt. — Wegen de Köhlbrandbrüch is ganz Ohlwarder (Altenwerder) bet up de Kark verswunnen mit bummelig 3000 Inwohners, de müssen ruut !!
„Altenwerder“ existiert hüüt noch mit offiziell 3 Inwohners !!
St. Pauli is för „Alle“ dor !!
Öber St. Pauli hett man al soveel schreven un is vun de öber hunnert Stadtdeele de bekannteste.
Bekannte Straaten wie de Davidstraat, Erich-, Gerhard un ok de Herbertstroot sünd schon to dat Enn‘ vun’t 18. Jahrhunnert no dat ABC un na Vörnomen benennt. In de berüchtigte Herbertstroot sitt de Froonlüüd sogor in‘t Schaufinster. Dor hebbt de Naziz 1933 flink een Sichtschutz ut Holt vörbaut:
De Grund wär: „Froons dröff man nich utstell’n un verkäupen !!“
Hans Albers is ok keen St. Paulianer, de käm ut St. Georg un hett ok keen „Astra – Beer“ drunken, sunners „Bill – Bräu“.
Een Quittje bliwt man sien Leven lang !!
Düssen Begriff „Quittje“ keent jedeen in Hamborg und Umto. Meent is dormit een „Taugereister“ oder ok „Toogetreckter“. Ober meent ist dat meist een beeten spöttisch, und nich „ankömmsch“!
De Ursprung is lang trüch gelegen. Wenn fröher een Neibörger dör dat Stadttor keem, so kös dat een Gebühr und dorför gev dat een „Quittung“. Dorvun ist dat afleit worn.
Dat gifft ok noch de „Gebürtigen Hambörger“, dat sünd all‘ de in Hamborg geborn ward. At „Geborene Hambörger“ beteigt man een de öber Generationen hier sien Stammboom hett.
Hummel, Hummel – Mors, Mors !!
Hummel, Hummel is een Schlacht- oder Erkennungsgruß för een Waterdräger in Hamborg . He wär griesgrimmigen, egenordigen Minschen. De Kinner ut de Neistadt hebbt em jümmer so nahroopen un narrt. Denn hett he trüchknurrt un „Mors, Mors“ ropen. Bedüüt hett dat so veel wie „Klei mi an Mors!“, dan hebbt de Kinner em ok wiest !
In dat Volksparkstadion:
Wenn de HSV mol een Tor scheiten deiht so röpt de Stadionspreeker: „Hummel, Hummel“ und tööft up dat „Mors, Mors“ vun de HSV-Fans !
>>> Wi sünd 1987 mit veer Löpers na dan Zielinloop vun dann New York Marathon in een Hotelbus insteegen, un hebbt denn ok beten öberkandiedelt: „Hummel, Hummel“ ropen. Ut de achterste Eck vun dan Bus hörn wi denn ok een kräftiges „Mors, Mors“ !!
Loot di dat schmecken in Hamborg
Labskaus: Nee, lecker süüht dat ja nich grad ut ! Is en Eten för de Seelüüt de daumols wegen Skorbut ehr Tähn verlor’n harn. Kartüffelmaus, Rindfleisch, Rote Beete un Spiegelei, dortau evtl. Beer und een Kümmel. Pannfisch: de tweite Spezialität mit ollich Bratkartüffel un Senfsoße. Denn is dor noch „Finkwarder Scholle“.
Watt ober een „Mutt“ is in Hamborg un Umtau, is up jeden Fall: „Birn, Bohn‘n un Speck“.
De Klassiker an Vörmiddag und to een scheun Tass Kaffe is dat „Franzbrötchen“.
Hanseatische Eegenorten
Verpönte Ordens: De Ordnung vun de Hanseaten is ja bekannt, ober ok ehr Prinzipien. Een dorvun is:
„Över die keen Herrn un ünner di keen Knecht“ !!
Dat bedüüt nu ober för de echten Hanseaten een „Ordensvervot“. Veele Promis lehnt een Orden denn ok af. So hett denn ok Heidi Kabel, Helmut Schmidt, Jan-Phillip Reemtma un Siegfried Lenz dat „Bundes-verdeinstkrüüz“ aflehnt. Helmut Schmidt hett nur ünner Protest vun de Hambörger dan „Orden wider dem tierischen Ernst“ annommen. „Dat is nu mol een Karnevalsorden“, wär siene Entschuldigung.
Dat gifft noch een Satz:
„Een Hamburger knickst för Keen’een, ok nich nich för de Kark“!
Up een Gemälde in‘t domols niege Rathuus hett een Bürger vör Ansgar kniiet; sowatt güng öberhaupt nich un muss furz weg.
Empfangen deiht de Bürgermeister seine Gäst jümmers nur vun de böberste Stuuf int Rathuus, dat is so Tradition ! At nu de „Themse-Liesel“ to Besöök käm, is Paul Nevermann 1965 ehr een poor Stufen entgegengohn.
Dat wär man nur een Geest för de Dam‘ Elisabeth, nich för de Königin: so de Erklärung vun Paul to dann Regelverstoß.
„ Ja, so sünd se, de Hanseoten“!!!
De Hambörger Dom
Keen schon mol up dan Hambörger Dom wesen is, de wiet sofort, dat is keen „Kark“ ! Rummel, Kirmes oder Jahrmarkt heet dat annerwegens, ober in Hamborg heet dat eben „DOM“.
Schon int Mittelöller hett man kräftig Hannel bedreben. Händler ut nah und fern kämen an bestimmte Dag in de Stadt. An düsse Dag wär veel Trubel in de Stadt. Gaukler, Schaustellers un Muskanten kämen ümmer mehr dortau. Bilütten is dat denn son’n richtigen Festdag worn. Bi schlecht Weer‘ hett de Bischof den’n dan Dom för dan „Hannel“ freigeben. Jahrelang hebbt se sik denn ok dor verkroopen, denn mit’eins is de Kark dat to bunt worn und int Johr 1893 hett man dat instellen müüst. So ist dat „Fest“ den’n upp dat „Heilig-Geist-Feld“ an een annern würdevullen Oort verlegt worn.
Deshalb gaht de Hambörger ober immer noch 3x int Jahr na dan „DOM“ hin !!
Heet dat nu „in St. Pauli“ oder „up St. Pauli“ ??
Up Finkwarder, up St Pauli ?!?! Dat liggt an de Topographie.
All’ns wat vun Water ümgeben, oder gor up een Hügel liggt, wat mit dan Tausatz „Warder“ oder „Horst“ afschloten ward, is: „auf (up)“. Biespeel: „Up de Uhlenhorst“, is dat düürste Vittel, un an de Butenalster gelegen. Dat heet „ auf (up)“ weil dat schon mol een Alsterinsel wesen is !!
So eenfach is dat !!
Rut ut dan Käfig, un rin in’t Freigeheege !!
In Hamborg gifft dat keinen Zoo; denn hier gifft dat „Hagenbeck“ !!
Schon 1907 is de Park in Stellingen erfunnen worn Hagenbeck is also een Synonym wie, Nivea för Creme oder Tesa för Klebeband.
De Familie Hagenbeck hett dan „modernen Zoo“ quasi in Gan’g bröcht. Also wenig Käfige, sunnern groote Freigehege sünd dat Geheimnis. In tweiten Weltkrieg hett man dan Park tämlich zerstört, is denn ober wär upbaut un noch vergrötert worn. Bet hüüt is Hagenbeck noch de grötste „Privottierpark“ in Düütschland.
Hamborg is tämlich „Gröön“ !!
Politich wär Hamborg jo meist tämlich „ROT“, bilütten is dat jo beeten gröön worn !! ..ober: Dat heff ik ober nich meent !!
7000 ha sünd Naturschutz in de Stadt (9%) dortau de 14 000 ha Wattenmeer noch nich mol mittellt. So an de 250 000 Bööm gifft dat in Hamborg. Wenn een dat weet, denn ik ! 8 Marathons bün ik in Hamborg lopen, ik heff se natellt !!
Parks gifft dat veele: De Altna’er Volkspark mit 205 ha, de Stadtpark mit 148 ha, den’n in de City noch Planten un Bloom mit 47 ha. De Ohlsdörper Friedhof mit 389 ha is weltwiet de grötste Park-friedhof mit öber 202 000 Gravstäägen. 1/5 vun dat Gröönland in HH, is för de Landwirtschaft. De groote Gemüseacker in Südosten vun Hamborg, sünd de „Veerlannen“. Denn so kummt noch 1/3 vun dat „Ole Land“ dortau mit Obstanbau, 2/3 gehört ober to Neddersassen.
Hamborg, – „meine Perle“ !
Football bedüüt för jedeen Hambörger:
De „Hambörger SV“ oder eben de „FC. St. Pauli“.
Dat is ober nich jümmers so wesen. Schon 1903 wär in Hamborg dat eerste Endspeel vun dan DFB (vun 1900). 6 Vereine wörn dorbi vun tämlich 89 Vereine bi de Gründung. Altna 93 wär mit vun de Partie. Speelt hett man up een „Exerzierplatz“ vör 2000 Besökers. Dramatisch wär de Anpfiff, un alle hebbt sik dedeppert ankeeken. To de Verzögerung ist dat kommen, man hett dann „Ball“ vergeeten !!
>> Ja, dat wärn noch Tied’n !! <<
Brauerei – Ttradition bi de Hanseoten !
Hamborg wär in dat 14./15. Johrhunnert sowat wie de wichtigste Brauerei Standort in Düütschland. Öber 500 Brauereien hebbt för de Hanse un för dat Exportgeschäft arbeit. Tämlich groot is de „Hosten-Brauerei“ wesen, de ok „Astra“ herstellt.
De Mixtur mit Zitronenlimonade is dat sogenannte „Alsterwater“.
Erfinner vun dat Mix-Beer sünd ober de Bayern. 1922 is een riesiege Gruppe vun Radfohres in een Beergorden inkehrt. De Wirt hett denn ut Beermangel dat Beer mit „Bruus“ mixt. Dat so wär de Geburtsstünn vun „Radler“, een „Beer – Brause – Mix“ !!
Man dröff ober in Hamborg unbestraft „Radler“ oder „Alsterwater“ an Hoben bestellen.
>> De Hambörger künnt ok grootzügig wesen !! <<
De Spiekerstadt is UNESCO Welterbe
in de Vergangenheit vun Hamborg intodükern is dat in de Spiekerstadt upbest. Se is an Enn’d vun dat 19. Johrhunnert at Freihoben baut. De Kooplüüt müssen een Lagerplatz för jümmer Importgüter schaffen, un ok een zollfreiet Gebiet utwiesen. So hett man twüschen 1883 un 1927 de Spiekerstadt up de Elvinsel „Kehrwieder“ platziert. Veele tusend Eikenpöhl hebbt för een fasten Ünnergrund sorgt. Man seggt sowat vun 3,5 Mill. sünd bet 12 m in dan Schlick rinnrammt worn !? Alle 15 Backsteengebäude sünd öber Straaten un Fleeten erreichbor. 630 000 m² Nutzfläche vun 1,5 km Länge un 250 m Breet. Dat Kontorhuus dorto is dat „Chilehuus“ vun 1924, beten nördlicher gelegen.
Een Sensation is de Spiekerstadt wegen jümmer riesigen Teppichlogers ok hüüt noch. Doch veel bekannter is dat „Miniatur Wunderland“. Wer kennt dat nich, siet 2000 lööpt se egal weg. De weltwiet grötste Modelisenbahn, sogor öber een Fleet röber fohrt de Züüg !
…. un de sünd jümmers pünklich !! Een Attraktion allemool ,
>>> un nich nur för de Lütten !!
„Dat ole Land“
Twüschen Stade un de Elv, also südlich vun Hamborg liggt dat „Ole Land“. Schon int 12 Johrhunnert hett man de Hollänner anworben. Se sünd Spezialisten un störmerprowte Minschen de in daumalige Tied einige gewaltige Stömfluten belevt hebbt.
In dat scheune, feuchte un fruchtbore Land sünd denn Bewässerung-graben und letzlich ok Dieken gegen dat Woter entstahn. Is denn een Deil fertig wesen seggt se: „Dat ole Land“, wat denn in Arbeit wär dat „nei’e Land“. In’t 15. Jahrhunnert wär denn ok all’ns „ole‘t Land“ un de Diekbau afschloten. Somit is de Namensgebung allemol klor. Bi de Besiedlungsgeschicht sünd so drei Deile entstahn:
In Westen twüschen Schwinge un Lühe, de tweite Deil . Twüschen Lühe un Este. De Drütte Deil in Osten twüschen Este un Süderelv.
Düsse Bereich is besonners vun Woter bedroht und hört to Hamborg siet 1937 (Groot HH Gesetz) Neuenfelde, Cranz und Francop.
Anfangs hebbt de Buuern Landwirt- un Veihwirtschaft bedreben. Denn wegen dann gooden Boden un dat Klima sünd se up Gärtnerei un Obstanbau ümsteegen. Dat güng 1850 los bet 1929 de eiste Obstbauring gründ worn is. Nu stoht int gesammte „Ole Land“ nur noch Obstbööm. Mannichmol in de Hochblüte kummt man sik vör, at up een Truppenöbungsplatz, dormit verscheucht se aber de veelen Vagels vun de leckern Früchte. Hüüt benutzt man ober groote Netze. 10 Mill. Obstbööm, dorvun 600dst. Kirschen un an de 8 Mill. Appelbööm.
Dormit is dat „Ole Land“ europawiet dat grötste Obstanbaugebiet !!
De Reiz in de Blüte – Tied düssen Anblick ober ok vun de Elv mit ehr grooten Pütt to erleben is eenfach wuunerbor. Wenn dennoch lecker Torte un Kaffee in een olet Buuerncafe‘ dortau kommt is dat een tolles Belevnis. De schmucken Buuernhüüs mit ehr Prunkporten und Fachwerkfassaden, sehenswert !! Museen un Windmöhlen gehört dortau wie de fründlichen, traditionsbewußten Minschen.
Een Paradies in Hamborgs Süden !!
Du alter Schwede !!
Mit ganz veel Stolz blickt de Hambörger up ehrn ölsten Mitbörger mit Migrationsachtergrund.
He is man bloots 1,8 Milliarden Johr oolt un käm vör 320 000 Johr na Hamborg. Man he hett sik lan’g versteken un zwar in de Elv. Eist 1999 hett man em denn an een Haken kreegen.
>> He kommt vun Südschweden uni s up een Gletscher na HH rutscht !
He is 4.5 m groot, un wicht so bummelig 217 Tunnen. Dan Nom‘ kennt veele Lüüt: „Alter Schwede“ ! Mit een Kranwogen hett man em borgen und bi Övelgönn an Strand leggt, hier kann man dan Granitblock bewunnern.
An 6. Juni 2000 hett he denn sien Nom’n kreegen,
un is somit offiziell inbürgert !!
Is Alfred Nobel een Hambörger wesen ?
Dat hett bestimmt betere Erfinnungen at Dynamit geben in uns lange Geschicht. Wer dat nu erfunnen hett, dat weet jedeen:
de Schwede Alfred Nobel.
Nobel hett Schweden daumols verloten na einige Totesfälle bi sein Experimenten, wobi ok seine Broder ümkommen is. So hett em dat na Hamborg hintrocken.
>>> He hett he de „Alfred Nobel & Co“ gründ.
Wo ober hett he nu seine Experimente wieger mookt ? Een Gelände bi Krümmel.
Ja, genau : Midden up de Elv vör Geesthacht, up een Floß !!
Hier is denn een groote „Nitroglycerin – Fabrik“ entstahn. Nobel is denn ok steenriek worn, ok dör de Weltkriege. Tämlich 42 ha is dat Gelände groot un hüüt steiht hier up korioser Ort dat:
Kernkraftwerk Krümmel !!
…. So veel erstmol to de Hansestadt
Wichtige Tahlen ut de Hamborgs Geschicht
- Johrh. Bau vun de Hammerborg in de Stadtmitt
831 Ansgar ward Bischof vun Hamburg
845 Öberfall vun de Wickinger. Ansgar treckt sich trüch na Ramßel
1299 Neiwark kummt to Hamborg (HH) de erste Wehturm ward baut
- Johrh. Hamborg baut dan‘ Hoben ut
- Johrh. Blütetied vun de „Hanse“
1420 kummt Lübeck un Bardörp dortau, Sicherung vun de Hannelsweeg
1529 HH ward „evangelsch“
1647 de Michel ward baut (Michaelis Kark) 1750 bennt he af
1811 HH hört nu to dat französische Kaiserreich
1842 de eiste Bohn ward baut na Bardörp. Een groten Brand fackelt
meist 1/3 vun de Stadt ok dat Rathuus un de Nicoleikark
1906 De Hauptbohnhof ward inweiht 1912 ok de U-Bohn
1943 De Inglänner un de Amis bombadiert in de „Operation Gomorrha“ 43 000 Minschen sünd ümkommen
1945 an 2. Mai kommt de Tommis kampflos in HH an
1949 HH ward „Bundesland“
1962 de groote Sturmflut fordert 317 Minschenleben
1978 de letzte Strootenbohn föhrt in HH
2017 de Elpphilharmonie na 10 Johr Bautied upmookt. G 20 Gipfel
2020 de erste Wulkenkratzer ward anfungen uns all 245 m warn
Sowiet de lütte Rückblick